БЭЛГИЙН ДААВРЫН НИЙЛЭГЖИЛ ЗОХИЦУУЛГА БОЛОН ҮЙЛДЭЛ

Бэлгийн дааврын нийлэгжил, зохицуулга болон үйлдэл

Бэлгийн дааврын нийлэгжил

Гипоталамус-гипофиз-бэлгийн булчирхайн (ГГБ) зохицуулга

·         Бэлгийн дааврын нийлэгжил нь гипоталамусын гонадотропин сэдээгч дааврын (GnRH) хэмнэлтэй ялгаралтаар зохицуулагдана.

·         Гонадотропин сэдээгч дааврын (GnRH) нөлөөгөөр өнчин тархинаас шар бие сэдээгч даавар (ШБСД) болон фолликул сэдээгч даавар (ФСД) ялгаран цусны эргэлтэнд ордог.

·         ШБСД нь бай эстэй (эрэгтэйд Лейдигийн эс, эмэгтэйд тека-эс) холбогдсоноор steroidogenic acute regulatory protein (StAR) нийлэгжилтийг нэмэгдүүлдэг.

·         Митохондрийн дотор мембранд p450scc ферментийн нөлөөгөөр холестерол прегнелононд хувирдаг.

Эрэгтэйчүүдийн андроген дааврын нийлэгжил

·         Андрогенүүд нь стеройд даавар бөгөөд эр бэлгийн шинжийг зохицуулдаг.

·         Бөөрний дээд булчирхайн андрогенүүд ДГЭА ба андростендион нь бөөрний дээд булчирхайн холтослог давхаргын торлог болон багцан бүсээс ялгардаг.

·         Тестостерон нь төмсөгний үрийн сувганцрын хажууд байрлах Лейдиг эсүүдэд нийлэгждэг.

·         Тестостерон нь бай эсийн 5а-редуктазагийн нөлөөгөөр дигидротестостеронд хувирдаг.

Эмэгтэйчүүдийн андроген дааврын нийлэгжил

·         Хэдийгээр андроген нь эр бэлгийн дааварт тооцогддог боловч эмэгтэй хүнд ч мөн чухал физиологийн үүрэг гүйцэтгэдэг.

·         Идэвхтэй андроген нь бай эдийн дотроо цусан дахь урьдал бодисоос үүсч мөн тэндээ үйлчилж, бодисын солилцоонд оролцдог.

·         Эмэгтэйчүүдэд байдаг андрогены урьдал бодисууд:

o   Дегидроэпиандростероны сульфат- бөөрний дээд булчирхайн холтослог давхаргын торлог бүсээс нийлэгждэг

o   Дегидроэпиандростерон- бөөрний дээд булчирхайн холтослог давхаргын торлог бүс, өндгөвчний тека эсүүд болон цусан дахь дегидроэпиандростероны сульфатаас нийлэгждэг.

o   Андростенедион- бөөрний дээд булчирхайн холтослог давхаргын багцан бүс, өндгөвчний их бие болон цусан дахь дегидроэпиандростероны сульфатаас нийлэгждэг.

·         Эмэгтэйчүүдийн тестостероны 50% нь цусан дахь урьдал бодисоос үүсч, үлдсэн тал нь бөөрний дээд булчирхайн холтослог давхаргын торлог хэсэг болон өндгөвчний холбогч эдээс нийлэгждэг.

·         Дигидротестостерон нь мөн эмэгтэй хүнд нийлэгждэг ч сийвэнд бага концентрацитай агуулагддаг бөгөөд захын бай эдэд их хэмжээгээр нийлэгждэг.  

·         Тестестерон нь тодорхой бай эдүүдэд ароматазегийн нөлөөгөөр эстрадиолд хувирдаг ба энэ нь цэвэршсэн эмэгтэйчүүдэд эстрогений гол эх үүсвэр нь болдог.

Эмэгтэйчүүдийн эстроген дааврын нийлэгжил

·         Эстроген нь эмэгтэй хүний бэлгийн шинжийг хадгалж, хөгжлийг нь зохицуулж байдаг стеройд дааврын төрөл юм.

·         Булчирхайн нийлэгжил: мөхлөгт эсүүд, өндгөвчний тека эсүүд болон шар биед явагддаг.

o   Мөхлөгт эсүүд нь ШБТД-аар өдөөгдөж прегненолонийг үүсгэдэг.

§  Прегненолон нь мөхлөгт эсээс гадагшлан хажуугийн тека эсэд ордог.

§  Тека эсүүд 17,20-лиаза болон 3β-гидроксистеройд дегидрогеназа (3β-ГСД)-г нийлэгжүүлж эдгээр нь ДГЭА (дегидроэпиандростерон)-ын тусламжтайгаар прегненолон андростенедионд хувирахыг зохицуулдаг.

§  Ихэнх андростенедион нь мөхлөг эсэд эргэн очиж ароматазагын оролцоотойгоор эстрон болон хувирч, дараа нь 17β-гидроксистеройд дегидрогеназа (3β-ГСД)-ын нөлөөгөөр эстрадиол болдог.

o   Ароматаза болон 17β-ГСД-ийн нийлэгжил нь фолликул сэдээгч дааврын ялгаралтаар зохицуулагддаг.

·         Булчирхайн гаднах нийлэгжил: Ароматаза нь бэлгийн бус булчирхайн хэсгүүдэд нийлэгжиж, андрогеныг эстрон болгох захын ароматизаци болоход нөлөөлдөг.

o   Өөхний эсүүд: андрогеныг эстронд хувиргах замаар сийвэнгийн эстрогенийг ихэсгэдэг.

o   Яс: тестестероныг хэсгийн эстрогенд хувиргаж эпифизийн боловролтыг дэмждэг.

Эрэгтэйчүүдийн эстроген дааврын нийлэгжил

·         Эстрогенүүд нь эмэгтэй бэлгийн шинжийг хариуцдаг хэдий ч тус даавар эрэгтэйчүүдэд мөн нийлэгждэг.

·         Тодорхой захын бай-эдүүдэд цусан дахь тестостероныг эстрадиолд мөн андростенедионыг эстронд хувиргах ароматаза фермент нийлэгждэг.

·         Эстрогенүүд нь хэсэг газар үйлчилдэг ба бай эд дотроо бодисын солилцоогоо явуулдаг учир бүх эрхтэн тогтолцоог хамарсан үйлчлэл нь хязгаарлагдмал байдаг.

·         Эрэгтэйчүүдэд ароматаза фермент нийлэгжүүлдэг хэсгүүдэд нөхөн үржихүйн зам ялангуяа Лейдиг эсүүд, Сертолын эсүүд, боловсорч гүйцсэн сперматоцитүүд; ясны эд, ялангуяа остеобластууд, хондроцитүүд болон өөхний эдүүд багтана.

Прогестрон дааврын нийлэгжил

·         Шар биед, жирэмсэн үед ихэст 3β-ГСД ферментийн үйлчлэлээр прегнелононоос прогестрон үүсдэг бөгөөд бөөрний дээд булчирхайнд андроген болон минералокортокойд нийлэгжилтийн шатанд үүсдэг.

·         Прогестроны үйлдэл гол төлөв эсийн доторх прогестроны рецептороор зохицуулагддаг ба эстроген байгаа үед прогестроны рецепторын тоо ихэсдэг.

·         Сарын тэмдгийн мөчлөгөөс хамааран өөр өөр даавар нийлэгждэг. Тухайлбал цэврүү боловсрох үеийн гол даавар эстрадиол бол овуляцийн дараах шар биеийн үеийн гол дааьар нь прогестерон юм.