КАЛЬЦИЙН ГОМЕОСТАЗ

Кальцийн гомеостаз

·         Кальцийн ихэнх нь ясанд (99%) мөн цус ба эс хоорондын шингэнд байдаг.

·         Кальцийн гомеостазын гол зорилго бол дохио дамжуулалт, мэдрэлийн эсийн идэвхжил, булчингийн агшилт зэрэг амин чухал үйл ажиллагааг гүйцэтгэхийн тулд биологийн идэвхтэй, ионжсон кальцийг харьцангуй хязгаарлагдмал, тохиромжтой түвшинд (1.1-1.4 ммоль/л) хадгалах юм. Цочмог болон архаг хүндрэлд хүргэхгүйн тулд тэдгээрийн концентраци дааврын түвшинд маш нарийн зохицуулагддаг.

Д аминдэмийн нийлэгжил, бодисын солилцоо болон үйлдэл

·         Эргокальциферол (витамин Д2) ба холекальциферол (витамин Д3) нь ургамал болон амьтны гаралтай хүнсний эх үүсвэрт агуулагддаг ба нарийн гэдсээр шимэгддэг.  (дэлгэрэнгүйг зураг 1-ээс харна уу)

·         Дараа нь 1,25 (OH)₂Д витамин өөрөөр нь өдөөгдөж Д-24 гидроксилаза ферментийн нөлөөгөөр гидроксилжих урвалд орж идэвхигүйждэг ба кальцитрионы хүчил үүсгэн цөс ба шээсээр ялгардаг.

·         Эд эрхтэнд үзүүлэх нөлөө: Витамин Д нь дараах хэдэн механизмаар гипокальциемийг засдаг.Үүнд:

1.      Гэдэсний хананаар кальци шимэгдэхийг нэмэгдүүлэх

2.      Нефроны холын тахир сувганцраар кальцийг эргэн шимэгдүүлэх

3.      Остеобласт эсийн гадаргуу дээрх бөөмийн хүчин зүйл-кр-ийн рецепор идэвхжүүлэгч (RANKL-Receptor Activator of Nuclear factor-кр Ligand) молекулын нийлэгжилтийг дэмжиснээр остеокласт эсийн яс хайлуулах механизм идэвхжиж, яснаас цус руу кальци шимэгдэн, сийвэнгийн кальцийн түвшин ихэсдэг.

·         Витамин Д нь мөн паратироид дааврын нийлэгжилтийг дарангуйлдаг.

Зураг 1: Кальцийн гомеостаз нь витамин Д болон паратироид даавраар зохицуулагддаг үйл явц юм. Витамин Д арьсанд нийлэгжиж эсвэл нарийн гэдсээр шимэгдэж цусны эргэлтэнд ороод дараа нь элэг болон бөөрөнд гидроксилжих урвалд орж идэвхитэй хэлбэр болох 1,25(OH)₂ Д витаминд хувирдаг. 25(OH) Д, болон 1,25(OH)₂ Д витамин нь хоёулаа сөрөг эргэх холбоогоор зохицуулагддаг. Паратироид даавар нь идэвхтэй витамин Д-г ихэсгэх болон ясны эргэн хэлбэржилтийг өдөөх замаар сийвэн дэх кальцийн хэмжээг нэмэгдүүлдэг.Энэ нь гол төлөв сийвэн дэх витамин Д-ын хэмжээнээс шалтгаалсан сийвэн дэх кальцийн хэмжээгээр зохицуулагддаг.

Паратироид дааврын нийлэгжил, зохицуулга болон үйлдэл

·         Паратироид даавар (ПТД) нь сийвэн дэх ионжсон кальцийн хэмжээнээс хамааран бамбайн дэргэдэх булчирхайн үндсэн эсэд нийлэгжиж, ялгардаг пептид даавар юм. Гипокальциемийн үед кальци мэдрэгч рецептор (CaМР)-т холбогдох кальци хэмжээ багассанаар паратироид дааврын шүүрэл идэвхждэг. Түүнээс гадна витамин Д-ын хэмжээ ихсэх нь паратироид дааврын ялгаралтыг дарангуйлдаг. Мөн фосфатын түвшин өндөр байх нь сийвэнгийн кальци болон витамин Д-ын хэмжээг бууруулснаар паратироид дааврын ялгаралтыг өдөөдөг.

·         Паратироид дааврын үйлдэл: Паратироид дааврын гол үйлдэл яс болон бөөрөнд нөлөөлснөөр илэрдэг.

·         Бөөрөнд үзүүлэх нөлөө:

o   Кальцийн эргэн шимэгдэлтийг ихэсгэх: TRPV5 (кальцийн суваг) ба калдинбинаар нөлөөгөөр бөөрний шулуун цуглуулах сувганцар болон генлийн гогцооны өгсөх хэсэгт кальцийн зөөвөрлөлтийг нэмэгдүүлснээр шууд ба шууд бус замаар витамин Д-ын хэмжээг ихэсгэдэг.

o   Фосфатын ялгаралтыг ихэсгэх: Na-фосфатын ко-транспортын уургийг задлан эндоцитозд оруулснаар бөөрний ойрын болон холын тахир сувганцраар фосфат эргэн шимэгдэхийг саатуулдаг.

o   Витамин Д үүсэлтийг нэмэгдүүлэх:

§  Ойрын тахир сувганцарт 1α-гидроксилаза ферментийн транскрипцыг өдөөснөөр витамин Д –н гидроксилжилтыг дэмждэг.

§   Ойрын тахир сувганцарт 24-гидроксилазагийн генийн транскрипцыг бууруулж идэвхтэй витамин Д-ын хэмжээг ихэсгэдэг.

·         Ясанд үзүүлэх нөлөө:

o   Ясны задралыг өдөөнө: Остеобласт эсийн гадаргуу дээрх бөөмийн хүчин зүйл-кр-ийн рецепор идэвхжүүлэгч (RANKL-Receptor Activator of Nuclear factor-кр Ligand) молекулыг идэвхжүүлж, остеопротегериныг хориглох замаар остеокласт эсийн идэвхийг нэмэгдүүлнэ.

o   Ясны үүсэлтийг нэмэгдүүлнэ: Остеобласт эсээс ялгарах IGF-1, FGF-2, амфирегулин зэрэг биологийн идэвхит бодисууд аутокрин болон паракрин замаар нөлөөлж шууд бусаар ясны үүсэлтийг нэмэгдүүлнэ.

Кальцитонин

·         Бамбай булчирхайн хажуугийн эсэд нийлэгждэг бөгөөд нарийн гэдсээр кальци шимэгдэхийг багасгах, остеокласт эсийн идэвхийг бууруулах, бөөрөөр кальци эргэн шимэгдэхийг бууруулах зэрэг паратироид дааврын эсрэг үйлдэл үзүүлж гиперкальциемийг засна.

Фосфатын солилцоо

·         Фосфат нь нарийн гэдэсний ханаар Na-Фосфатын ко-транспорт идэвхтэй зөөвөрлөлтөөр шимэгддэг ба энэ нь витамин Д болон PO₄^2- н хэмжээ ихсэхэд идэвхжиж харин паратироид даавар котранспортын оройн хэсгийн илрэлийг урвуугаар зохицуулснаар идэвхгүйждэг.